خانه صنعت، معدن و تجارت استان تهران
نوشته های مرتبط
شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی طی ۴۲ ماه گذشته کمترین درصد تغییر ماهانه را داشته است. برهمین اساس علیرضا مقتدایی، مدیرکل آمار اقتصادی بانک مرکزی، طی مصاحبه‌ای کوتاه به تشریح اجزای موثر در محاسبات شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی با تاکید بر ارقام دی‌ماه پرداخت که در ادامه این توضیحات را می‌خوانید:
لطفا در مورد محاسبات شاخص تورم توضیح دهید.
سوال بسیار کلی است. محاسبات شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی یک فرآیند بسیار پیچیده دارد. فرض کنید ۳۸۵ قلم کالا به عنوان نماینده اقلام سبد مصرفی خانوارهای کشور در سال پایه تعیین شده است. ضریب اهمیت هرکدام از این اقلام در شاخص در سطح کل کشور از میانگین موزون ضرایب اهمیت در کل استان ها به دست می آید. یعنی به عبارت دیگر، ما ۳۱ سبد استانی داریم که با توجه به ملاحظات تکنیکی این ۳۸۵ قلم کالا یا خدمت در همه استانها به عنوان اقلام سبد حضور دارند ولی ضریب اهمیت آنها می تواند از عدد صفر تا ۱۰۰ باشد.البته ۱۰۰ که غیر ممکن است ولی صفر نه. یعنی می تواند یک قلم خاص در یک استان ضریب نداشته باشد (ضریب آن صفر باشد) در کل برای کشور یک سبد ملی که مشخصات فنی سبد CPI را داشته باشد، انتخاب می کنیم.
وزن هر قلم در سال پایه در هر شهر و استان مشخص است . پس با انجام قیمت گیری در هر شهر می‌توان شاخص قیمت را برای آن شهر هم محاسبه کرد اما از آن جا که تعداد نمونه های بودجه خانوار براساس استان بهینه شده است، ارجح آن است که شاخص را در استان محاسبه کنیم یعنی در ابتدا جمع موزون شاخص در هر قلم برای هر استان محاسبه می شود و پس از آن سرگروه مربوطه و درنهایت شاخص کل قیمت استان محاسبه خواهد شد. ولی اگر بخواهیم شاخص قیمت یک قلم کالا را محاسبه کنیم ابتدا همان قلم را در استان محاسبه می کنیم و با به دست آوردن جمع موزون در استان ها به جمع موزون کل کشور می رسیم. می توان گفت یک ماتریس چند بعدی است و درنهایت، به شاخص قیمت در یک ماه منجر خواهد شد.
چنانچه این شاخص قیمت کل را بر همین مقدار در ماه قبل تقسیم کنیم، درصد تغییر شاخص نسبت به ماه قبل به دست می آید یعنی درصد تغییر نسبت به ماه قبل برابر است با میانگین موزون ضریب اهمیت و تغییرات قیمت کل اقلام تقسیم بر مقدار مشابه در ماه قبل. چنانچه این عدد را بر عدد شاخص ماه مشابه سال قبل تقسیم کنیم درصد تغییر نسبت به ماه مشابه سال قبل یا همان درصد تغییر نقطه به نقطه به دست می آید. در بعضی متون به آن تورم نقطه به نقطه هم گفته می شود که ما ترجیح می‌دهیم از این اصطلاح استفاده نکنیم و نباید با نرخ تورم اشتباه گرفته شود.
چنانچه عدد شاخص را در دوازده ماه متوالی جمع کرده و بر مقدار مشابه آن در دوازده ماه متوالی قبل آن تقسیم کنیم، نرخ تورم حاصل می گردد.
البته فرآیند، به این سادگی که بیان شد، نیست. یکی از مهم ترین کارها در این زمینه جمع‌آوری قیمت ها با پوشش زمانی مناسب در طول ماه است به طوری که مسیرهای قیمت گیری طوری انتخاب و اصلاح شوند که قیمت های مختلف در تمام روزهای سال و در پوشش جغرافیایی متناسب داشته باشیم .
از طرف دیگر،کارشناسان مجرب آمار موضوعی تلاش می‌کنند تا بتوانند اثر کیفیت را از داخل قیمت اقلام طوری احصاء کنند که قیمت اقلام با کیفیت های مشابه و همگن در دو دوره متوالی مقایسه شوند. به عبارت دیگر، ابتدا باید اطمینان حاصل شود که این دو قیمت که قرار است با هم مقایسه شوند مربوط به یک کالا هستند و قیمت یک کالا را با قیمت کالایی که از لحاظ کیفی اختلاف معنی داری با کالای قبل دارد، مقایسه نکنیم. این فرآیند در حوزه محاسبات CPI از اهمیت ویژه ای برخوردار است و متون علمی مربوطه همواره بر آن تاکید می کنند و این تذکر را می دهد که از اشتباه محاسباتی اجتناب گردد.
آیا می شود در مورد درصد تغییر ۳/۰ درصدی شاخص کل نسبت به ماه قبل که در دی ماه اتفاق افتاد، توضیح دهید؟
فکر می کنم از نظر فنی پاسخ سوال شما را داده ام اما چنانچه بخواهید درصد تغییر ۳/۰ درصدی را آنالیز کنم، باید وارد ریز محاسبات بشوم. ببینید؛ تغییرات شاخص قیمت گروه های اصلی شاخص کل که در طبقه بندی COICOP در نظر گرفته شده است در جداولی که در اختیارتان قرار داده ام آمده است.
همان طور که ملاحظه می شود، گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها که از ضریب اهمیت بالایی برخوردارند 3/0 درصد کاهش داشته است. برخی از اقلام و گروه ها نسبت به ماه قبل افزایش و برخی کاهش داشتند ولی اثر کاهش ها بیش از افزایش ها بوده است لیکن شاخص گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها با کاهش مواجه شده است. برای مثال برخی از اقلام و زیر گروه های مهم به شرح جداول ۳و۲ تغییر کرده اند :
همان طور که می بینید،کاهش قیمت سبزی ها نسبت به ماه قبل اثر افزایش شاخص قیمت برخی از اقلام خوراکی را خنثی کرده و شاخص کل گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها را با ۳/۰ درصد کاهش مواجه نموده است. افزایش حدود ۹ درصدی قیمت نان مربوط به باقی مانده افزایش قیمت نان از دهه دوم آذرماه بوده که در دی ماه ظاهر شده است. افزایش قیمت نان حدود ۱۹ درصد شاخص نان را در آذر ماه افزایش داد.
البته سایر زیر گروه های اقلام غیر خوراکی و آشامیدنی هم تغییراتی داشته اند که برآیند اثرات گروه های دوازده گانه مذکور، شاخص کل را معادل ۳/۰ درصد افزایش داده است به افزایش برخی از اقلام و زیر گروه های غیر خوراکی در جداولی که در اختیارتان گذاشتم، اشاره شده است.
از آنجایی که گروه مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت‌ها که دارای ضریب اهمیت بالایی در شاخص است دارای تغییرات قابل ملاحظه ای در دی ماه نبود، شاخص کل به تبع این گروه مهم و تاثیرگذار بر نرخ تورم، جابجایی زیاد نداشت.
