یکی از معادنی که در ایران وجود دارد، معادن خاکهای نسوز است. ایران بزرگترین معادن خاک نسوز خاورمیانه را به خود اختصاص داده و از نظر کمی و کیفی خاک نسوز کشورمان در دنیا بینظیر است. دو استانی که بیشترین میزان خاک نسوز را در دل خود جای داده، یکی استان چهارمحال و بختیاری و دیگری استان فارس است.
به نقل از روزنامه صمت: از این خاک در صنایعی چون لعابسازی، مقرهسازی، چینی مظروف، چینی بهداشتی، چینی آزمایشگاهی، الکتروسرامیکها، آجرهای شاموتی، عایقهای الکتریکی، کاشی پرسلان، کاشی دیوار، کاشی کف و گلولههای سرامیکی استفاده میشود. از آنجا که ویژگیهای خاک نسوز تولیدشده در مناطق مختلف کشور متفاوت است و فرآوری این ماده در محلهای جغرافیایی متفاوت پیچیدگی خاصی دارد، ایران تاکنون موفق به فرآوری این ماده در همه مناطق نشده است.
۱۲میلیون تن خاک نسوز در چهارمحال و بختیاری
از مهمترین استانهایی که در ذخایر خاکهای نسوز حرفی برای گفتن دارد استان چهارمحال و بختیاری است.
بر اساس مطالعات کارشناسان، ۱۲میلیون تن خاک نسوز در معادن این استان وجود دارد که با توسعه معادن، میزان تولید مواد معدنی آن سالانه به حدود ۲۵هزار تن نیز افزایش مییابد. درباره خاک نسوز در استان چهارمحال و بختیاری بهزاد ابراهیمی، معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری در گفتوگو با صمت عنوان کرد: معادن شاخص استان بیشتر خاک نسوز است. در حقیقت میتوان عنوان کرد، خاک نسوز بیش از هر استان دیگری مختص استان چهار و محال و بختیاری است و یک معدن زیرزمینی خاک نسوز نیز در استان وجود دارد. این معدن در شهرستان کیار در منطقه دوپلان واقع شده است. وی افزود: استخراج اسمی معادن ۱۵هزار تن است، اما تا ۲۷هزار تن نیز تولید داشته است. این مقدار مواد معدنی با عیار ۶۵ تا ۷۵ درصد استحصال شده که در ایران و غرب آسیا از نظر عیار و حجم ذخیره بینظیر است.
معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری درباره کاربردهای خاک نسوز عنوان کرد: خاک نسوز بیشتر در فرآوردههای نسوز کاربرد دارد و در تولید سایندهها نیز به کار برده میشود. البته این خاک برای استحصال آلومینیوم نیز به کار برده میشود. ابراهیمی در پایان یادآور شد: مهمترین مشکل در حوزه خاک نسوز این مسئله است که در استان واحد فرآوری وجود ندارد، از اینرو برای فرآوری به استان اصفهان برده میشود.
لازم به یادآوری است که مواد استخراجشده از معدن خاک نسوز در چهارمحال و بختیاری شامل دو نوع خاک نسوز بهنامهای آرژیلیت و بوکسیت با عیار ۶۵ تا ۷۵درصد است که در ایران و خاورمیانه از نظر عیار و حجم ذخیره بینظیر است. این معدن با حفاری ۳۱ حلقه تونل بهطول ۵ هزار متر در محدودهای به وسعت ۲۰۰ هکتار در این استان واقع شده که از نظر نوع، کیفیت و مرغوبیت تولید بهعنوان بهترین معدن ایران مطرح است. این مواد پس از استخراج به بوکسیت ویژه، بوکسیت درجه یک و آرژیلیت ویژه و معمولی تبدیل و در بازارهای داخلی و خارجی بهفروش میرسد. براساس گمانهزنیها و مطالعات کارشناسان ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تن انواع خاک نسوز تا عمق ۵۵۰ متری زمین در این معدن وجود دارد که با توسعه معدن در بخش لایه معدنی در منطقه باجگیران و دوپلان، میزان تولید مواد معدنی سالانه به ۲۵ هزار تن افزایش مییابد.
معدن شهید نیلچیان در ۹۰ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد و ۲۲۰ کیلومتری جنوب غرب اصفهان در ارتفاعات پشتکوه بختیاری قرار دارد و عملیات بهرهبرداری آن از سال ۴۷ در منطقه باجگیران و دوپلان چهارمحال و بختیاری آغاز شد. شهید نیلچیان در سالهای دفاع مقدس برای مدتی مدیریت این معدن را عهدهدار بود.