سه‌ضلعی تهدیدزا برای صنایع کوچک

ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در مسیر توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط بیش از همه، سه عامل تهدیدزا دخیل است که شامل «عدم ارتقای فناوری»، «نبود نیروی‌ کار متخصص» و «چالش تامین مالی» است. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد بنگاه‌هایی که در درون‌زا کردن فناوری اطلاعات و ارتباطات عملکرد موفقی داشته‌اند از رقبای خود پیشی گرفته‌اند. براساس گزارش تحولات جهانی صنعت، معدن و تجارت که از سوی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی منتشر می‌شود، با نگاهی به تجربه هند، پیشنهادهایی برای توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط ارائه شده است.

بنگاه‌های کوچک و متوسط بیش از ۹۰ درصد شرکت‌های فعال در اقتصاد هند را تشکیل داده و علاوه بر اشتغال، سهم قابل‌توجهی در تحقق تولیدات صنعتی و صادرات این کشور دارند؛ به‌طوری که ۴۵درصد از تولید کارخانه‌ای و ۴۰ درصد از صادرات این کشور توسط این بنگاه‌ها تامین شده و درمجموع سهم بنگاه‌های صنایع کوچک و متوسط از تولید ناخالص داخلی هند حدود ۸ درصد برآورد می‌شود. بنگاه‌های صنایع کوچک و متوسط هند که به دو دسته بنگاه‌های تولید صنعتی و بنگاه‌های خدماتی تقسیم می‌شوند به‌واسطه فعالیت در بخش‌های متنوع تولیدی- خدماتی، متضمن پویایی در اقتصاد این کشور بوده و از اهرم‌های تحقق رشد اقتصادی به‌شمار می‌روند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته اخیر، رشد سریع اقتصادی هند و ظهور پدیده جهانی شدن، فرصت‌های جدیدی را برای بنگاه‌های کوچک و متوسط پدید آورده است.

کارنامه صنایع کوچک و متوسط در هند

با وجود فرصت‌های پیش‌رو، صنایع کوچک و متوسط در انجام فعالیت‌های خود با چالش‌ها و مشکلات مختلفی روبه‌رو هستند که از آن جمله می‌توان به ۱۰ مورد «کمبود سرمایه»، «عدم دسترسی کافی به منابع مالی، نااطمینانی بانک‌ها نسبت به صنایع کوچک و متوسط و هزینه مبادله در اخذ وام»، «عدم توان صنایع کوچک و متوسط در تامین الزامات مربوط به مناقصه‌های دولت»، «عدم برخورداری از صرفه‌های مقیاس در تامین مواد خام نیاز صنایع کوچک و متوسط»، «نگهداری، طراحی و بسته‌بندی محصولات»، «عدم دسترسی به بازارهای جهانی»، «نبود زیرساخت‌های کافی از جمله برق، آب، جاده و همچنین زیرساخت‌های ICT»، «سطح پایین فناوری»، «عدم برخورداری از نیروی کار کافی و کمبود نیروی کار متخصص» و «محدود بودن بودجه تبلیغات و عملکرد ناموفق در برندسازی برای محصولات» اشاره کرد.

باتوجه به نقش حیاتی صنایع کوچک و متوسط در اقتصاد هند، دولت این کشور با هدف رفع چالش‌ها و موانع یاد شده و ارتقای رقابت‌پذیری صنایع کوچک و متوسط مجموعه سیاست‌هایی را در حوزه تامین مالی، ارتقای فناوری، بازاریابی و توسعه کارآفرینی، طراحی و اجرا کرده که عبارتند از: فناوری، نیروی کار متخصص و تامین مالی. یافته‌ها نشان می‌دهد که بنگاه‌هایی که در درون‌زا کردن فناوری اطلاعات و ارتباطات عملکرد موفقی داشته‌اند، از رقبای خود پیشی گرفته‌اند. دولت هند همچنین در راستای تسهیل دسترسی به منابع مالی طرح‌های مختلفی از قبیل «Performance & Credit Rating Scheme» و «Credit Guarantee Scheme» را اجرا کرده و به یمن جهانی شدن، سرمایه‌های قابل‌توجهی در قالب بازار اوراق قرضه اولیه و ثانویه، بازار سرمایهجسورانه، استقراض تجاری خارجی و خدمات فاکتورینگ به اقتصاد سراریز شده است. لازمه گسترش منابع مالی مزبور شامل، راه‌اندازی یک سکوی مبادلات تجاری مجزا برای بنگاه‌های صنایع کوچک و متوسط، ارائه مشوق‌های بیشتر جهت جذب سرمایه‌های ریسک‌پذیر و صندوق‌های سهام خصوصی، محوریت بازار در تعیین «سقف هزینه مبادلات مالی» به‌منظور ترغیب استقراض تجاری خارجی و توسعه صندوق‌های کم‌هزینه برای صنایع کوچک و متوسط و تصویب قوانین ویژه برای خدمات فاکتورینگ است.

دولت هند تاکنون اقدامات مختلفی را در راستای ارتقای رقابت‌پذیری صنایع کوچک و متوسط ترتیب داده که از آن جمله می‌توان به قانون توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط اشاره کرد. دولت همچنین بسته جامع سیاستی را با هدف توسعه و حمایت از صنایع کوچک و متوسط در حوزه‌های مالی، توسعه خوشه‌ها، زیرساخت‌ها، فناوری و بازاریابی به اجرا درآورده است. علاوه بر این دولت هند طرح رقابت‌پذیری صنایع کارخانه‌ای NMCP حاوی ۱۰ جزء ذیل که در قالب همکاری مشترک بخش‌خصوصی و دولتی اجرا می‌شود را طراحی کرده است.

۱- جزء اول این طرح عبارت است از ارائه پشتیبانی بازاریابی به صنایع کوچک و متوسط که هدف آن همگانی کردن ثبت بارکد و ترغیب صنایع کوچک و متوسط به اخذ گواهی بارکد و فروش محصولات در بازارهای جهانی و بهره جستن از قیمت‌های بالاتر صادراتی است. همچنین طی سه‌سال اول اجرای این طرح، ۷۵ درصد از هزینه سالانه ثبت و درج گواهی بارکد به صنایع کوچک و متوسط مسترد می‌شود.

۲- جزء افزایش آگاهی نسبت به حقوق مالکیت فکری نیز با هدف ایجاد موقعیت مناسب برای صنایع کوچک و متوسط در عرصه جهانی و استفاده صحیح از ابزارهای حقوق مالکیت فکری در پروژه‌های نوآورانه اجرا می‌شود.

۳- جزء توسعه کارآفرینی و مدیریت صنایع کوچک و متوسط از طریق انکوباتورها با هدف پرورش ایده‌های نوآورانه در حوزه‌های فناوری، محصولات و فرآیند تولید که امکان تجاری‌سازی آن در یک بازه یک ساله وجود داشته، اجرا شده و مبلغ ۶۲۵ هزار روپیه به هر طرح جدید اختصاص می‌یابد. به موجب این طرح، ۲۵ موسسه با هدف پرورش ایده‌های نوآورانه کسب‌وکار که توسط صنایع کوچک و متوسط ارائه شده احداث شده است.

۴- در چارچوب طرح NMCP، دولت جزء افزایش رقابت‌پذیری صنایع کارخانه‌ای از طریق استاندارد مدیریت کیفیت (QMS) را با هدف ارتقای بهره‌وری در صنایع کوچک و متوسط اجرا می‌کند.

۵- جزء «اتاق ابزار تحت همکاری مشترک دولت-بخش‌خصوصی» نیز در برنامه یازدهم توسعه هند (۲۰۱۲-۲۰۰۷) با هدف تامین بازار، قالب، تجهیزات، ابزار دقیق و سایر آیتم‌های مورد نیاز یک واحد تولیدی و تامین واردات آن اجرا می‌شود.

۶- در سال ۲۰۰۹ نیز جزء ششم طرح NMCP تحت عنوان برنامه رقابت‌پذیری صنایع کارخانه‌ای ناب و با هدف کاهش هزینه‌های تولید از طریق مدیریت صحیح منابع انسانی، استفاده مناسب از فضای موجود، مدیریت علمی انبار و کاهش زمان مهندسی به اجرا درآمد. در ۴ جزء دیگر NMCP بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و کارآیی انرژی تاکید شده است.

۷- جزء «ارتقای ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات» با هدف شناسایی خوشه‌های صنایع کوچک و متوسط با پتانسیل تولید با کیفیت و صادرات و حمایت از آنها در بهره‌گیری از نرم‌افزارهای مرتبط برای افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای داخلی و جهانی طراحی شده است.

۸- علاوه بر این، «برنامه ایجاد کلینیک‌های طراحی برای صنایع کوچک و متوسط» درصدد همگام ساختن صنایع کوچک و متوسط و متخصصان حوزه طراحی به‌منظور ارائه مشاوره و راهکارهای فنی برای حل مشکلات طراحی و همچنین ایجاد ارزش افزوده در محصولات کنونی است.

۹- جزء «پشتیبانی بازاریابی و به‌روزرسانی فناورانه» نیز ارتقای رقابت‌پذیری صنایع کوچک و متوسط را از طریق بهبود تکنیک‌ها و فناوری‌های مربوطه در بازاریابی دنبال می‌کند.

۱۰-جزء «به‌روزرسانی فناوری و کیفیت» نیز با هدف به‌روزرسانی فناوری‌های موجود و استفاده از فناوری‌های مصرف بهینه انرژیاجرا شده و سعی دارد علاوه بر کاهش نشر گازهای گلخانه‌ای، هزینه تولید را نیز به حداقل برساند.