سه ضلع ترغیب سرمایه‌گذاران

آسیب‌شناسی وجود ابزارهای خشونت‌آمیز نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران هنگامی که قادر نباشند میزان ریسکی را که با آن مواجه هستند، به درستی ارزیابی کنند از سرمایه‌گذاری در برنامه‌های پرمخاطره‌ای که برای رشد ضروری هستند، سرباز خواهند زد. پژوهش‌های «فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی» وزارت امور اقتصادی و دارایی بیانگر این موضوع است که شاخص‌های مذکور نه تنها بر سرمایه‌گذار بین‌المللی تاثیر می‌گذارند، بلکه سرمایه‌گذار داخلی را نیز با شک و تردید مواجه می‌‌کند. در پژوهشی که انجام شده تاثیر «ثبات سیاسی» و «کنترل فساد» بر جذب پول خارجی در ۱۸ کشور عضو «منطقه منا» طی یک دوره ۱۹ ساله (۲۰۱۴-۱۹۹۶) مورد بررسی قرار گرفته است.

عوامل حاکم بر جذب پول

میزان توسعه‌یافتگی کشورها به عوامل متعددی وابسته است؛ یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه‌یافتگی در دنیا موفقیت در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و ورود سرمایه‌های فیزیکی و مالی به کشور است. در سال‌های گذشته تحولات قابل توجهی در جهان رخ داد که رشد بالای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بدون شک یکی از این رویدادهای مهم به شمار می‌رود. بنابراین امروزه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به یکی از اجزای کلیدی سیاست‌های اقتصادی کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته تبدیل شده است. براساس این گزارش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تحت تاثیر عوامل فراوانی قرار دارد. عوامل موثر بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را می‌توان در سه دسته عمده «عوامل اقتصادی»، «عوامل سیاسی» و «عوامل جغرافیایی» دسته‌بندی کرد. در دسته «عوامل سیاسی»، ابعاد زیادی برای جذب پول خارجی مورد بررسی قرار می‌گیرند. «شوک‌ها و بحران‌های سیاسی» و «نوع و کیفیت حکمرانی یک کشور» از جمله مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به شمار می‌روند. در این شرایط زمانی که سرمایه‌گذاران نتوانند میزان ریسک را به درستی بسنجند از سرمایه‌گذاری در برنامه‌های پرمخاطره جلوگیری خواهند کرد.

این در حالی است که تبلور ثبات سیاسی، کنترل فساد و اطمینان به حاکمیت یک کشور خود را در شاخصی تحت عنوان حکمرانی نشان می‌دهد. تا پیش از سال ۱۹۹۹ نقش اقدامات حکومت در سطح ملی، بر جذب سرمایه تا مدت‌های زیادی نادیده گرفته می‌شد؛ اما عمدتا علت این نادیده گرفتن، فقدان اطلاعات با کیفیت درمورد اقدامات حکومت‌ها و شاخص‌ها بود، تا اینکه در سال ۱۹۹۹ امور دولت‌ها و اقدامات آنان به‌عنوان شاخصی به نام حکمرانی خوب معرفی شد. براین اساس شاخص‌های حکمرانی در سراسر دنیا از سوی «دولت‌ها» «سنت‌ها» و «موسسات» تعریف شد و اکنون دارای ۶ بُعد است که اندازه دولت از سوی آنها تعیین می‌شود.‌ شاخص حکمرانی خوب شامل «حق اظهارنظر و پاسخگویی»، «ثبات سیاسی»، «اثربخشی دولت»، «کیفیت قوانین و مقررات»، «حاکمیت قانون» و «کنترل فساد» است. ارزیابی‌های این گزارش نشان می‌دهد از بین ۶ شاخص حکمرانی خوب، چهار شاخص اثربخشی دولت، کیفیت قوانین و مقررات، حاکمیت قانون و کنترل فساد بیانگر حضور غیربودجه‌ای و غیرمستقیم دولت در حوزه اقتصاد است. این در حالی است که در کشورهای با حکمرانی خوب، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی افزایش پیدا می‌کند. از نتایج این پژوهش می‌توان به تاثیر بالای کنترل فساد و ثبات سیاسی که دو شاخص از حکمرانی خوب هستند بر شدت سرمایه‌گذاری اشاره کرد که تاثیر ثبات سیاسی از سایر شاخص‌های حکمرانی خوب بیشتر است.

اما دسته دوم که در جذب پول خارجی موردتوجه قرار می‌گیرد، «عوامل اقتصادی» است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌تواند از عوامل اقتصادی همچون «نرخ رشد اقتصادی»، «تغییرات نرخ ارز»، «آزادی تجارت» و «تغییرات نرخ تورم» تاثیر پذیرد. تاثیرات منفی هر یک از این عوامل بر سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند رشد کشور میزبان را با مخاطرات جدی روبه‌رو سازد. سرمایه‌گذاران با آگاهی از این عوامل اقتصادی می‌توانند میزان قدرت اقتصادی کشورهای مقصد و حوزه نفوذ بازارهای آنها را دریابند. نتایج داده‌های آماری نشان می‌دهد که «بی‌ثباتی نرخ ارز» باعث کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌شود. همچنین بررسی‌ها حاکی است که در کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر تولید ناخالص داخلی تاثیرگذار نیست؛ اما در بلندمدت میزان تولید ناخالص داخلی بر جذب پول خارجی تاثیرگذار است؛ به این معنا که باعث رشد سرمایه‌گذاری خارجی می‌شود. همچنین نرخ تورم به مثابه افزایش مداوم و بی‌رویه سطح عمومی قیمت‌ کالا و خدمات، با ایجاد بی‌ثباتی و عدم اطمینان اقتصادی، تقاضای موثر یا قدرت خرید را در اقتصادکشور میزبان پایین می‌آورد و تاثیر منفی بر جذب سرمایه‌های خارجی دارد. تغییرات تورم در کشورهای میزبان به‌عنوان یکی از عوامل ریسک مطرح است و به‌ طور کلی سهم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جبران ورود سرمایه در کشورهای پرخطر، کمتر است.