مخمصه غیرنفتی /وضعیت صادرات نفتی و غیرنفتی در اقتصاد ایران چگونه است؟

از لحاظ تئوری نیز انتظار می‌رود صادرات غیر‌نفتی همبستگی بیشتری با تولید ناخالص داخلی داشته باشد که اعداد جدول شماره ۱‌ این مطلب را تایید می‌کند.

در سال ۱۳۹۴ صادرات کالا با احتساب میعانات گازی معادل ۴۲۴۱۴ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال قبل ۱۶ درصد کاهش داشته است. عمده کالاهای صادراتی غیرنفتی نیز کالاهای پتروشیمی و صنعتی بوده که نسبت به سال قبل یک درصد کاهش داشته است. متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی در سال ۱۳۹۴ معادل ۴۶۱ دلار و متوسط قیمت کالاهای وارداتی در همین سال ۱۱۸۳ دلار به ثبت رسیده است. عمده مقاصد صادراتی نیز کشورهای چین، عراق، امارات متحده عربی، افغانستان و هند است. عمده کالاهای صادراتی را محصولاتی تشکیل می‌دهد که بر پایه نفت و گاز قرار دارند و این آسیب‌پذیری اقتصاد کشور را در مواقع نوسان قیمت این کالاها افزایش می‌دهد در حالی که اگر هدف‌گذاری در افزایش صادرات غیرنفتی قرار گیرد، آسیب‌های آن برای اقتصاد ایران کمتر خواهد بود.

نمودار شماره ۱ نشان می‌دهد که اولاً حجم صادرات نفتی به مراتب بیشتر از صادرات غیر‌نفتی است و ثانیاً با توجه به اینکه بخش عمده صادرات غیرنفتی نیز کالاهای بر پایه نفت است یک روند حرکتی مشابهی بین صادرات نفتی و غیرنفتی مشاهده می‌شود. به عبارت دیگر نوسان مشابهی در صادرات نفتی و غیرنفتی مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده این است که بخش عمده صادرات کالاهای غیرنفتی بر پایه مشتقات نفتی قرار دارد. در عین حال به‌رغم اینکه میزان ارزش صادرات نفتی به مراتب بیشتر از صادرات غیر‌نفتی است اما مطابق انتظار به لحاظ آماری صادرات غیرنفتی همبستگی آماری بیشتری با تولید ناخالص داخلی دارد. نفت و محصولات آن هنوز هم بیش از ۶۰ درصد صادرات ایران را تشکیل می‌دهد، اگرچه این درصد از سال ۲۰۱۲ با تحریم‌های اتحادیه اروپا کاهش پیدا کرده است. صادرات گاز طبیعی ایران اندکی رشد یافته اما هنوز هم سهم کوچکی از تولید گاز ایران را شامل می‌شود و اکثر گاز تولیدی به مصرف داخلی می‌رسد.