خانه صنعت، معدن و تجارت استان تهران
نوشته های مرتبط
فناوری مخازن هوشمند جزو فناوری‌های نوین جهان نیست و سال‌هاست که تجاری شده است با این وجود این نوع فناوری‌ها برای کشوری چون ایران فناوری نوینی محسوب می‌شود.
طرح مخازن هوشمند، برای نخستین بار در سال ۱۳۷۸، به وسیله شرکت‌های بزرگ نفتی و با رویکرد بهبود روش‌های سنتی بهره‌برداری از میدان‌های هیدروکربوری، مورد استفاده قرار گرفت. در این روش، دما، دبی و فشار به وسیله حسگرها و شیرهای کنترل نصب شده در چاه‌های نفت و گاز به‌صورت (Real Timee) و از فاصله دور رصد و کنترل می‌شود. سال ۸۷ بود که پژوهشگران صنعت نفت ایران برای نخستین‌بار موفق به طراحی مخازن هوشمند در پژوهشگاه صنعت نفت در خاورمیانه شدند. در با اینکه ۸۸ سال از معرفی این طرح می‌گذرد اما هنوز هیچ چاهی به مرحله اجرایی واقعی نرسیده و طرح‌های اجرای این پروژه همچنان در بایگانی پژوهشگاه صنعت نفت در انتظار عملیاتی شدن به سر می‌برند. با وجود اینکه بارها مزایای این طرح از سوی پژوهشگران به گوش مسئولان رسیده اما در عمل موجب تسریع بهره‌برداری از این طرح نشده است. مزایایی که در صورت اجرا می‌تواند موجب میلیاردها دلار صرفه‌جویی در هزینه‌های تولید و نیز تامین و نگهداری شود. گفته شده است طرح هوشمندسازی مخازن با دارا بودن مزیت‌هایی چون (Real Time) بودن آن، کنترل از راه دور، حضور نداشتن شخص در محل و به‌دنبال آن کاهش خطرات فردی، تصمیم‌گیری سریع، موجب کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و عملیاتی و افزایش بهبود بازیافت از مخازن می‌شود. به‌طور کلی استفاده از چاه‌های هوشمند، رویکردی جدید در مدیریت تولید مخازن نفتی به شمار می‌رود. ضمن اینکه، فناوری استفاده از این چاه‌ها با گذشت زمان گسترده‌تر و ارزان‌تر می‌شود. بنابراین پیش‌بینی می‌شود در آینده، چاه‌های هوشمند جایگزین چاه‌های معمولی شوند و عملیات چاه‌ها به وسیله حسگرهای درون‌چاهی کنترل شود. استفاده از این چاه‌ها، انقلابی در زمینه مدیریت تولید، کیفیت محصول به‌دست آمده و افزایش عمر مخزن به وجود خواهد آورد. اینجاست که مبحث جدیدی به نام «چاه‌های هوشمند» و «استخراج هوشمندانهنفت و گاز» مطرح می‌شود. کارشناسان انرژی معتقدند بازار آینده نفت و گاز در دست تولیدکنندگانی خواهد بود که از فناوری‌های هوشمند در امر اکتشاف و استخراج بهره بگیرند. در این زمینه رقبای منطقه‌ای نظیر عربستان و عمان در این موضوع پیشرفت چشمگیری داشته‌اند به‌طوری که عربستان با داشتن بزرگترین میدان نفتی جهان از طریق این فناوری و از فاصله ۳۵۰ کیلومتری چاه‌های خود را کنترل می‌کند. حال سوال این است که ایران چگونه می‌خواهد گوی را از میدان رقبای نفتی خود برباید.
پیشینه هوشمندسازی
سال ۱۳۸۷ جام‌جم آنلاین مطلبی نوشت: امروزه در صنعت نفت عملیاتی موفقیت‌آمیز محسوب می‌شود که در آن بتوان با کمترین هزینه به بالاترین میزان تولید و کمترین درصد ریسک و خسارت رسید، که مربوط به طرح هوشمندسازی چاه‌های نفت بود که قرار بود به سرعت در چاه‌ها و مخازن نفتی ایران به اجرا گذاشته شود. براساس خبر این رسانه بهینه‌سازی در هر فرآیندی نیاز به در دست داشتن اطلاعات کامل از اجزای فرآیند دارد، از این رو در پروژه‌های مدرن نفتی، پایش چاه‌ها و عملیات حفاری و بهره‌برداری بهنگام و همزمان از اهمیت بالایی برخوردار است. براساس اطلاع‌رسانی پژوهشگاه نفت در آن زمان گفته شد که این مسئله در ایران نیز به وسیله پژوهشگاه نفت در دست بررسی است. این رسانه اعلام کرد این طرح برای نخستین بار در خاورمیانه طراحی شد و قرار بود علاوه بر کارهای مطالعاتی فراوان، نمونه آزمایشی این طرح برای نخستین بار در خاورمیانه به‌وسیله پژوهشگاه طراحی و پیاده‌سازی شود که البته هرگز مورد استفاده صنعت نفت قرار نگرفت. به گفته سیدصالح هندی که در آن زمان مسئولیت این طرح را به عهده داشت، در نخستین پروژه از این طرح با عنوان طراحی و تهیه نمونه اولیه پویانما در اندازه سانتیمتری و ساخت چاه مصنوعی کنترلی در سطح زمین که به‌وسیله شرکت پژوهشگران نانوفناوری در مکان طرح جامع پژوهشگاه صنعت نفت در حال انجام بوده، تمرکز بر چگونگی داده‌گیری درون‌چاهی و پردازش آنها بوده است. هندی در آن زمان این طرح را مبتنی بر دو بخش اصلی دانسته و توضیح داده بود که بخش نخست شامل تهیه و طراحی نوعی ابزار اندازه‌گیری درون‌چاهی بوده و بخش دوم نیز شامل ساخت یک چاه کنترلی بر روی زمین به‌عنوان بستر مناسبی برای انجام آزمایش‌های بخش نخست بوده است. همچنین در آن زمان گفته شد که این چاه مصنوعی نخستین سیستم فشار بالای شبیه‌ساز در خاورمیانه است که سیال را در یک چرخه رفت و برگشتی زیر فشار قرار می‌دهد. این سیستم مشتمل بر دو نوع خط لوله است که یکی برای اندازه‌گیری ته چاهی، حداکثر در فشار ۳۰۰۰ psi و دیگری برای انجام آزمایش‌های سرچاهی در فشار اتمسفری کار می‌کند. بر روی این سامانه، ابزار و ادواتی پیش‌بینی شده که فشار خط لوله نخست قابل تنظیم کردن است. در این سامانه دبی نیز همانند فشار، قابلیت تغییر داشته و حداکثر می‌تواند (معادل) باشد. در شرایط کنونی طرح هوشمندسازی چاه‌های نفت بعد از ۸ سال بار دیگر و به نظر با عزمی جدی‌تر در دستور کار وزارت نفت قرار می‌گیرد با سرانجام این امید که این بار این طرح به اجرا گذاشته شود. با در نظر گرفتن سن و سال چاه‌های نفت که بیشتر نیمه سوم عمر خود را می‌گذرانند، لزوم اجرای این طرح بی‌شباهت به طرح‌های اولویت‌دار نیست چراکه تولید نفت و گاز بیشتر میدان‌های پیر، مقوله‌ای بسیار پیچیده و دشوار شده است. از طرفی به گفته کارشناسان دیگر زمان تولید نفت از میادین ارزان به سر آمده و تخمین زده می‌شود آن دسته از میدان‌هایی که در دست اکتشاف قرار دارند یا قرار است توسعه یابند، استحصال و خروجی کمتری داشته باشند در نتیجه از همان ابتدا استفاده از فناوری‌های اینچنینی از ضرورت‌های تولید و توسعه به‌شمار می‌رود.
