زغال اخته به صورت درخت یا درختچه در کنار جریان آب و یا در بیشه ها می روید و از گروه گیاهان گل دار گلبرگ جدا محسوب می شود و در زبان انگلیسی به آن cornelian cherry گویند.گل های زغال اخته، زرد رنگ و خوشه ای می باشد و شهد فراوانی برای زنبورهای عسل دارد. برگ های سبز پررنگ، براق و نوک تیزی دارد.میوه آن به شکل بیضی و حدوداً به اندازه آلبالوی درشت است و طعم ترش و شیرینی دارد. رنگ میوه آن قرمز بسیار خوش رنگ می باشد .درختچه زغال اخته حدود ۳۰۰ سال عمر می کند و در حدود ۲۵ سالگی تا ۸ متر می رسد. این درخت به طور کلی ارتفاعی حدود ۸-۴ متر دارد. چوب آن بسیار محکم است و در صنعت نیز کاربرد دارد.
زغال اخته در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا به خصوص ایران، ارمنستان و قفقاز می روید. محل رویش این گیاه در ایران، در جنگل های ارسباران، کوه های البرز، منطقه الموت، کوئین قزوین و در جنگل های بین مازندران و گیلان می باشد.
منطقه قزوین و رودبار به ویژه در حاشیه البرز، بیشترین تولیدکننده و صادر کنندگان زغال اخته کشور محسوب می شوند.
میوه نرسیده آن به علت داشتن اسید زیاد، بسیار ترش است، ولی میوه رسیده آن به رنگ قرمز تیره و خوشمزه و شیرین است.
این میوه در تابستان، عرضه و معمولاً به صورت تازه مصرف می شود، ولی به صورت خشک، مربا، کنسرو، ترشی، آبمیوه، سس، نکتار، ژله، مارمالاد، سرکه، لواشک و قرص های آنتی اکسیدان نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
ارزش غذایی زغال اخته
این میوه حاوی مقادیر زیادی آهن، کلسیم، اسید فولیک، ویتامین های E, B1, B2, C و فلاوونوئیدها است. زغال اخته حاوی بیش از ۱۰ درصد تانن، قند، پکتین، اسیدهای آلی و رنگدانه است. این میوه خوشمزه کم کالری است و باعث اضافه وزن نمی شود. همچنین این میوه تغذیه سالم زندگی سالم – خوبی برای فیبر است. آنتوسیانین موجود در زغال اخته رنگدانه ای از گروه فلاوونوئیدها می باشد که عامل رنگ قرمز در گوجه فرنگی و دیگر میوه ها است. میوه های خانواده گیلاس (cherry) و زغال اخته (cornelian cherry) حاوی مقادیر بالای آنتوسیانین هستند. حدود ۱۷ ترکیب آنتی اکسیدان از خانواده گیلاس استخراج شده است که ویتامین هایC و E و ملاتونین نیز جزء آنها هستند (آنتی اکسیدان ها مقاومت بدن در برابر بیماری های غیر واگیر را بالا می برند و به پیشگیری از صدمه به سلول ها و بافت های بدن و در نهایت پیشگیری ازبیماری هایی چون بیماری قلبی، سرطان، دیابت، تصلب شرایین، آب مروارید، آرتروز و آرتریت کمک بسزایی می کنند).
انواع سرطان
مواد مغذی موجود در زغال اخته از رشد سرطان های ریه، کولون (قسمتی از روده بزرگ) و تکثیر سلول های سرطان خون بدون تاثیر بر سلول های سالم جلوگیری می کنند. خصوصیات منحصر به فرد زغال اخته قابلیت بالایی در جلوگیری از انتقال سرطان در بدن دارد. برای جلوگیری از سرطان باید از زغال اخته به طور کامل بهره مند شد، نه فقط از عصاره آن. همچنین ترکیبات موجود در آن برای جلوگیری از سرطان پروستات، پوست و شش نیز موثر می باشد.